انواع بازارها
بازارهای مالی نقش بسیار مهمی در اقتصاد امروزی ایفا می‌کنند. این بازارها محلی هستند که در آن انواع ابزارهای مالی مختلف مانند سهام، اوراق قرضه، ارزها، کالاها و قراردادهای مشتقه خرید و فروش می‌شوند. هر یک از این بازارها ویژگی‌های خاص خود را دارند که آنها را از یکدیگر متمایز می‌کند.
بازار سهام
بازار سهام یکی از مهمترین و پرحجم‌ترین بخش بازارهای مالی است. در این بازار، سهام شرکتهای عمومی خرید و فروش می‌شوند. سهامداران با خرید سهام این شرکت‌ها، در واقع بخشی از مالکیت آن شرکت را به دست می‌آورند و در ازای آن، از سود و ارزش افزوده شرکت بهره‌مند می‌شوند. بازار سهام به عنوان پلی بین شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران عمل می‌کند و به شرکت‌ها امکان جذب سرمایه برای توسعه و رشد را می‌دهد. همچنین به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا بخشی از ثروت خود را در بخش واقعی اقتصاد سرمایه‌گذاری کرده و در سود و رشد شرکت‌ها مشارکت کنند.
بازار اوراق قرضه
بازار اوراق قرضه محلی است که در آن اوراق قرضه دولتی، شرکتی و شهرداری‌ها معامله می‌شوند. این اوراق در واقع نوعی بدهی هستند که توسط دولت‌ها، شرکت‌ها و سایر نهادها برای تأمین مالی منتشر می‌شوند. سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق، به صورت وام دهنده عمل کرده و در ازای آن سود دریافت می‌کنند. بازار اوراق قرضه نقش مهمی در تأمین مالی دولت‌ها و شرکت‌ها ایفا می‌کند و به سرمایه‌گذاران امکان سرمایه‌گذاری در ابزارهای بدهی با ریسک و بازده مشخص را می‌دهد.
بازار ارز (بازار مبادلات ارزی)
بازار ارز یا بازار مبادلات ارزی، محلی است که در آن ارزهای ملی مختلف خرید و فروش می‌شوند. در این بازار، سرمایه‌گذاران با نوسانات نرخ ارزها سفته‌بازی می‌کنند و از این طریق به دنبال کسب سود هستند. همچنین بانک‌ها و شرکتهای بزرگ برای مدیریت ریسک نوسانات ارزی خود، در این بازار فعالیت می‌کنند. بازار ارز به عنوان یکی از بزرگترین و پرحجم‌ترین بازارهای مالی جهان شناخته می‌شود.
بازار مشتقات
بازار مشتقات، محلی است که در آن قراردادهای مالی مشتقه مانند اختیارهای معامله، قراردادهای آتی و سوآپ‌ها خرید و فروش می‌شوند. این قراردادها ارزش خود را از یک دارایی پایه مانند سهام، اوراق قرضه، کالاها یا ارزها می‌گیرند. بازار مشتقات به سرمایه‌گذاران امکان مدیریت ریسک و سفته‌بازی بر روی نوسانات قیمت دارایی‌های پایه را می‌دهد. این بازار همچنین نقش مهمی در کشف قیمت و ایجاد نقدینگی در سایر بازارهای مالی ایفا می‌کند.
بازار کالا
بازار کالا محلی است که در آن کالاهایی مانند طلا، نقره، نفت، محصولات کشاورزی و سایر کالاها خرید و فروش می‌شوند. سرمایه‌گذاران در این بازار به دنبال سفته‌بازی بر روی نوسانات قیمت آتی این کالاها هستند. بازار کالا به عنوان یک بازار مهم برای قیمت‌گذاری و تأمین مالی برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان این کالاها عمل می‌کند.
بازار پول
بازار پول یک بازار بدهی کوتاه‌مدت است که در آن ابزارهای نقد و کم ریسک مانند اوراق خزانه داری، اوراق تجاری و گواهی‌های سپرده معامله می‌شوند. این بازار به دنبال تأمین مالی کوتاه‌مدت برای دولت‌ها و بنگاههای اقتصادی است و همچنین به عنوان بخشی از ابزارهای سیاست پولی بانک مرکزی عمل می‌کند.
هر یک از این بازارهای مالی نقش مهمی در تأمین مالی، مدیریت ریسک و ایجاد نقدینگی در اقتصاد ایفا می‌کنند. درک ویژگی‌ها و کارکردهای این بازارها برای سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و سیاستگذاران اقتصادی بسیار حائز اهمیت است تا بتوانند از فرصت‌های موجود در هر بازار به نحو مطلوب استفاده کرده و ریسک‌های خود را مدیریت نمایند.
اختیار معامله یا آپشن(option)
یک نوع قرارداد مالی است که به دارنده آن حق می‌دهد که در یک زمان مشخص، یک دارایی مالی را با قیمت از پیش‌تعیین شده‌ای خریداری کند یا بفروشد.
آپشن انواع مختلفی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
1- آپشن خرید (call option): به دارنده آن حق می‌دهد که دارایی را با قیمت از پیش تعیین شده بخرد.
2- آپشن فروش (put option): به دارنده آن حق می‌دهد که دارایی را با قیمت از پیش تعیین شده بفروشد.
آپشن‌ها ابزارهای مفیدی برای مدیریت ریسک، سفته‌بازی و سایر اهداف مالی هستند. قیمت‌گذاری آپشن‌ها با استفاده از مدل‌های ریاضی پیچیده‌ای انجام می‌شود که عوامل مختلفی نظیر قیمت دارایی پایه، زمان باقی‌مانده تا سررسید و نوسانات قیمت را در نظر می‌گیرد.
خریدار آپشن با پرداخت حق الزحمه (premium) این حق را کسب می‌کند، اما تعهدی برای اعمال آن ندارد. بنابراین، بیشترین ریسک خریدار، محدود به همان حق الزحمه پرداختی است. در مقابل، فروشنده آپشن متعهد می‌شود که در صورت اعمال آپشن توسط دارنده، دارایی پایه را با قیمت اعمال خریداری کرده (در آپشن خرید) یا بفروشد (در آپشن فروش). بنابراین، ریسک فروشنده آپشن نامحدود است و ممکن است به مراتب بیشتر از حق‌الزحمه دریافتی باشد.
بازار بورس چیست؟
مکانی که درآن سهام شرکتهای گوناگون تولیدی خدماتی و سرمایه‌گذاری خرید و فروش می‌شود بازار بورس نام دارد. نام عامیانه بازار بورس، بازار سهام است اما نام رسمی و قانونی آن “بورس اوراق بهادار” می‌باشد. بازار بورس در واقع یک بازار متشکل و سازمان‌یافته برای خرید و فروش انواع اوراق بهادار است. اوراق بهادار شامل سهام شرکت‌ها، اوراق قرضه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر ابزارهای مالی است که در این بازار مورد معامله قرار می‌گیرند.
بورس اوراق بهادار به عنوان یک نهاد مالی تخصصی، با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای انجام معاملات، قواعد و مقررات مشخص، محیطی امن و شفاف را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. در این بازار، خریداران و فروشندگان اوراق بهادار با یکدیگر تعامل کرده و قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. حضور نهادهای مالی حرفه‌ای مانند کارگزاری‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و بانک‌ها در بازار بورس باعث افزایش کارایی و نقدشوندگی این بازار شده است. همچنین، نظارت و مقررات‌گذاری توسط نهادهای قانونی بر این بازار، ریسک را کاهش داده و اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب می‌کند.
در مجموع، بازار بورس نقش مهمی در تأمین مالی شرکت‌ها و هدایت جریان سرمایه به سمت فرصت‌های سرمایه‌گذاری مولد ایفا می‌کند. بازار بورس با کنترل نقدینگی در جامعه یک فرصت عالی برای سرمایه‌گذارانی که سرمایه‌های اندکی دارند، ایجاد می‌کند.
اوراق مشارکت
اوراق مشارکت به عنوان یکی از ابزارهای مهم تأمین مالی در بازار سرمایه ایفای نقش می‌کنند. این اوراق به عنوان بدهی بلندمدت توسط دولت، شهرداری‌ها، شرکتهای دولتی و خصوصی منتشر می‌شوند تا بتوانند پروژه‌های بزرگ عمرانی و زیرساختی را تأمین مالی کنند.
ماهیت و ویژگی‌های اوراق مشارکت
اوراق مشارکت در واقع اسناد بدهی هستند که دارای نرخ بازده ثابت و مشخص می باشند. این اوراق دارای سررسید و زمان بازپرداخت مشخص هستند و در بازار ثانویه (بورس) قابل معامله می‌باشند. همچنین اوراق مشارکت نسبت به سهام دارای ریسک کمتری هستند و مشمول معافیت های مالیاتی خاصی هستند.
مزایای استفاده از اوراق مشارکت
- تأمین مالی پروژه‌های بزرگ عمرانی و زیربنایی که نیازمند سرمایه گذاری کلان هستند
- فراهم آوردن فرصت‌های سرمایه‌گذاری برای عموم مردم
- کمک به توسعه بازار سرمایه و افزایش نقدشوندگی در بازار
- ایجاد بازدهی مناسب برای سرمایه‌گذاران با ریسک کمتر
- برخورداری از معافیت‌های مالیاتی خاص
ساختار و نحوه عملکرد اوراق مشارکت
اوراق مشارکت معمولاً به صورت اسناد بدهی بلندمدت با نرخ بهره ثابت منتشر می‌شوند. سود این اوراق به صورت دوره‌ای (ماهانه، سه ماهه یا شش ماهه) به دارندگان آنها پرداخت می‌شود. همچنین این اوراق در سررسید به ارزش اسمی خود بازخرید می‌شوند.
در مجموع، اوراق مشارکت به عنوان ابزار مهمی برای تأمین مالی پروژه‌های بزرگ زیرساختی مطرح هستند که می‌توانند منافع سرمایه‌گذاران را نیز تأمین کنند.
- اوراق مشارکت از جمله اوراق بهادار محسوب می‌شود و تابع قوانین این اوراق است. بنابراین سرمایه‌گذاران برای خرید آن نیازمند داشتن کد سهامداری (کد معاملاتی بورس) هستند.
- این اوراق ممکن است بینام یا با نام باشد. اوراق مشارکت بورسی جزو اوراق با نام و اوراق غیربورسی از جمله اوراق بینام محسوب می‌شوند.
- قیمت این اوراق مشخص و مدت سرمایه‌گذاری در این اوراق معین است.
- در زمان انتشار میبایست مورد مصرف این اوراق مشخص باشد. (طرح های عمرانی- انتفاعی یا تهیۀ مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکتهای دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکتهای وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت های سهامی عام و خاص و شرکتهای تعاونی تولید.
اوراق مشارکت در هر دو بازار فرابورس و بازار بورس منتشر می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به سایت فرابورس به آدرس www.ifb.ir مراجعه کنید.
تفاوت‌های بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران
بورس و فرابورس ایران دو بازار سرمایه مکمل یکدیگر هستند که هر کدام شرایط و ویژگی‌های خاص خود را دارند. بورس اوراق بهادار به عنوان بازار اصلی ناشران بزرگ و پرریسک، فعالیت می‌کند و معاملات قابل توجهی را شاهد است. در مقابل، فرابورس ایران به عنوان بازار موازی، میزبان شرکتهای کوچک و متوسط و ناشران اوراق بهادار تخصصی‌تر است.
- از نظر نوع اوراق بهادار معامله شده، در بورس عمدتاً سهام شرکتهای بزرگ و اوراق مشارکت دولتی و بانکی قابل داد و ستد است. در فرابورس اما، طیف متنوع‌تری از اوراق بهادار شامل سهام شرکتهای کوچک و متوسط، اوراق مشارکت شرکتی، اوراق اجاره و صکوک اسالمی معامله می‌شود.
- الزامات ورود به بورس اوراق بهادار از جمله سرمایه، سود انباشته و میزان فروش به مراتب سختگیرانه تر از فرابورس است. این موضوع باعث می شود شرکتهای بزرگ و مطرح در بورس و شرکتهای کوچک و نوپا در فرابورس حضور داشته باشند.
- نقدشوندگی اوراق بهادار در بورس به دلیل حجم بالای معاملات و تنوع ناشران، بسیار بالاتر از فرابورس است.
بازار آتی
اهالی کسب و کار همواره از ریسک و نااطمینانی گریزان‌اند، مثلا یک تولید‌کننده دوست ندارد مواد اولیه مورد نیازش را هربار به یک قیمت بخرد یا یک کشاورز به دنبال یک بازار مطمئن برای فروش محصولاتش است تا براساس قیمت آن درباره ترکیب تولیدات خود تصمیم بگیرد. این دغدغه‌ها باعث تشکیل بازار آتی جهت پوشش ریسک شده است .
قرارداد آتی، قراردادی است که بر اساس آن فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمت مشخص بفروشد و در مقابل، طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود همان کالا با همان مشخصات را در سررسید معین بخرد و برای اینکه هر دو طرف به تعهدات خود عمل نمایند باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای بگذارند که متناسب با تغییرات قیمت آتی این وجه تضمین اولیه تعدیل می‌شود.
قراردادهای آتی دو طرفه است و می توانیم بدون در اختیار داشتن کالا، آن را با مشخصات معین بفروشیم و در آینده (پس از چند ماه) آن را با قیمتی که اکنون توافق کردیم تحویل دهیم و پول آن را دریافت کنیم. این نوع معامله برای افرادی مثل کشاورزان و تولیدکنندگانی که قصد دارند ریسک خود را کم کنند بسیار مفید است. کشاورزی که می‌خواهد مطمئن شود در فصل برداشت محصول از نوسان قیمت در امان است و کارخانه‌ای که می‌خواهد برای برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی، مقدار و قیمت خریدهای آینده خود را مشخص کند، می‌توانند از قرارداد آتی آن کالا برای رسیدن به اهداف خود استفاده کنند.